Тэрбум мод: “Оюу Толгой” компанийн 35.1 сая мод тарих, нөхөн сэргээх ажлын өвөрмөц туршлага

Монголын Эдийн Засгийн Сэтгүүлчдийн Клуб: “Тэрбум мод” үндэсний хөтөлбөрийн тухай цуврал нийтлэл №3

Монголын уул уурхайн салбарын хамгийн том төслүүдийг хэрэгжүүлэгчдийн нэг болох “Оюу Толгой” ХХК нь “Нэг зуун сая мод” үндэсний зорилтод нэгдэж, ажлаа эхлүүлсэн. Тус компанийн мод тарих арга барил, усны нөөцийг тооцоолох, хамтын ажиллагааны ил тод байдал, мөн говийн экосистемд тохирсон технологийг хэрэглэж буй нь олон нийтийн анхаарлыг татаад байна. Учир нь энэхүү санаачилга нь зөвхөн нэг аж ахуйн нэгжийн төсөл биш, харин цөлжилт, ган гачиг, усны хомсдол нүүрлэсэн говийн бүсийн ирээдүйтэй шууд холбоотой юм.

100 сая модны амьдрах чадварыг хангах нь

Говийн бүс нутагт ойжуулалт хийхэд тулгардаг хамгийн том бэрхшээл бол усны хомсдол. “Оюу Толгой” компани мод тарих үйл ажиллагааг эхлүүлэхдээ зөвхөн тоогоор бус, харин усны тогтвортой эх үүсвэр болон жилийн хэрэглээний тооцооллыг нэн тэргүүнд авч үзсэн. Энэхүү тооцоололд мод тус бүрийн нас, төрөл зүйлээс хамааран усны хэрэгцээг ялган тооцох нь зайлшгүй чухал гэж үзсэн байна.

• Усны менежмент:
  • Суулгац нь эхний хоёр жилд хамгийн их усалгаа шаарддаг.
  • Компани нь хаягдал усыг дахин цэвэршүүлж, нөхөн сэргээлтийн талбайн усалгаанд ашиглаж байна.
  • “Оюу толгой”-н мэргэжилтнүүдийн хэлж буйгаар, дуслын усалгааны систем говийн нөхцөлд хамгийн үр дүнтэй бөгөөд усны үргүй зарцуулалтыг багасгаж, модны амьдрах хугацааг уртасгах оновчтой арга юм.

Тус компани хөрсний чийгийг хэмжиж, усалгааг автоматаар хийх ухаалаг мэдрэгчтэй усалгааны шийдлүүдийг туршилтын журмаар нэвтрүүлж байна.

Таримал модны сонголт нь ус бага шаарддаг, тухайн бүс нутгийн уугуул мод, бут сөөгт суурилсан бөгөөд энэ нь ургамлын амьдрах чадварыг 60-70 хувь хүртэл нэмэгдүүлсэн байна. Эдгээр арга барил нь зөвхөн тухайн компанийн туршлагаас гадна, улсын ойжуулалтын бодлогын нэг хэсэг болох бүрэн боломжтой.

Түншлэлийн ил тод байдал ба Үр Дүнд Суурилсан Гэрээ

“Оюу толгой”-н гол давуу тал нь зөвхөн төсвийн хөрөнгөд найдах бус, түншүүдтэйгээ харьцангуй ил тод харилцааг хэрэгжүүлдэгт оршино. Мод тарих, арчлах, дуслын усалгааны системийг суурилуулах зэрэг ажилд санхүү, чадавх, туршлагатай компаниудыг сонгон шалгаруулж хамруулсан.

• Үйл ажиллагааны ил тод байдлыг хангах зарчмууд:
  • Гүйцэтгэгч сонгох үнэлгээний явцыг орон нутгийн төлөөлөл, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран хянах боломж.
  • Гүйцэтгэлийн шалгуурыг тодорхойлсон гэрээний загвар.
  • Үр дүнгийн гэрээ (Performance contract): Модны амьдарч, ургасан хувьтай уялдуулсан төлбөрийн тогтолцоо.

Энэхүү үр дүнд суурилсан гүйцэтгэлийн гэрээний загвар нь төрийн өмчит уул уурхайн компаниудын хувьд шууд нэвтрүүлж болох бодит жишээ юм, учир нь төрийн компаниудын олон төсөл ил тод бус байдлаас шалтгаалан үр ашиггүй байдаг.

Говьд тохирсон технологи ба Шинжлэх Ухаанд Суурилсан Менежмент

Говийн бүсэд ойжуулалт, нөхөн сэргээлт хийх нь хангайн бүсээс эрс ялгаатай. “Оюу Толгой”-н инженер, экологичдын хийсэн ажлууд дараах аргууд илүү үр дүнтэй байгааг харуулж байна:

• Уугуул ургамлын сонголт: Заг, шавар бут, хөмөл, сухай, харгана зэрэг тухайн экосистемд тохирсон ургамлуудыг сонгох нь амжилттай байдаг.
• Бичил орчны арга: Суулгацыг нарны хэт халалтаас хамгаалах арга, мөн салхины хамгаалалт хийх нь чухал. Учир нь говийн хүчтэй салхи хөрсийг маш хурдан хуурайшуулдаг.

Тус компани 1-3 жилийн дараа усалгааг багасгах буюу минимал усалгаанд шилжүүлэхээр төлөвлөжээ. Үүнд борооны ус хуримтлуулах сав, хиймэл жалга байгуулах, байгалийн усны урсгалыг зөв чиглүүлэх инженерийн шийдлүүдийг ашиглах нь чухал гэдгийг онцолсон. Эдгээр технологиудыг төрийн өмчит компаниуд нэвтрүүлэх боломжтой бөгөөд хамгийн гол нь шинжлэх ухаанд суурилсан менежмент шаардагдана.

Орон нутгийн оролцоо ба Модны Амьдралын Баталгаа

“Оюу Толгой”-н нөхөн сэргээлтийн төслийн нэг онцлог нь сумын иргэдийн оролцоог дэмждэг явдал юм. Орон нутгийн малчид, гэр бүлүүд:

1. Усалгааны ажил
2. Суулгац арчлах
3. Үр цуглуулах
4. Хамгаалалтын хашаа барих

зэрэг ажилд оролцох боломжтой болсон нь таримал мод, бутны амьдрах чадварыг эрс нэмэгдүүлсэн. Энэхүү загвар нь орон нутгийн иргэдийг орлоготой болгож, амьдралд нь үр өгөөжтэй оролцооны системийг бий болгохын чухлыг харуулж байна.

Өнөөдөр сумдын иргэд нуурын эргэн тойронд ойн зурвас байгуулах, худаг орчимд тарилт хийх, нэгдсэн усалгааны систем зохион байгуулах зэргээр идэвхтэй оролцох нь нэмэгдэж байна.

100 сая мод тарих зорилго бол нэг өдрийн ажил биш. Үүнд усны нарийн тооцоолол, гүйцэтгэгчийн ил тод зохион байгуулалт, говьд тохирсон технологи, орон нутгийн иргэдийн оролцоог хослуулсан цогц систем чухал юм. Хэрэв Монголын бүх томоохон уурхайнууд ийм зарчмаар ажиллавал, “100 сая мод” бол зөвхөн уриа бус, харин байгаль хамгааллын бодит хөтөлбөр болон хэрэгжих бүрэн боломжтой.

“Нэг зуун сая мод” хөтөлбөрийн хэрэгжилт

Тус компани Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2021 онд эхлүүлсэн “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөнийг дэмжиж, Засгийн газартай хамтран 100 сая мод тарьж ургуулах амлалт авсан. “Оюу толгой”-н хөтөлбөр нь 60 сая модыг бодитоор тарих болон 40 сая модтой дүйцэхүйц хөрөнгө оруулалт (техник, дэд бүтэц, чадавх бэхжүүлэх) гэсэн хоёр үндсэн чиглэлээр хэрэгжиж байна.

Мод үржүүлгийн газрууд:

• Өмнөговь аймгийн Цогт-Овоо, Ханбогд суманд тус бүр 500,000 ба 250,000 модны тарьц бэлтгэх хүчин чадалтай үржүүлгийн газар байгуулж, орон нутагт шилжүүлэн өгсөн.
• “Нэг зуун сая мод” хөтөлбөрийн хүрээнд нийт 10 мод үржүүлгийн газар байгуулахаар төлөвлөсний тавыг нь Өмнөговь аймгийн Ханбогд, Цогт-Овоо, Манлай, Баян-Овоо, Сэврэй суманд барьж байгуулна.

“Рио Тинто” компанийн Тогтвортой хөгжлийн Бизнес түнш И.Коллеен:

“Оюу толгой” компанийн ажилтнууд 100 сая мод тарьж ургуулах энэхүү их үйлсийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай суурь нөхцөлийг нарийн тооцоолон, нягтлан үзсэн нь үнэлж баршгүй бөгөөд боловсрол болон судалгаа шинжилгээнд оруулж буй хөрөнгө оруулалт нь мод тарихтай эн тэнцэхүйц ач холбогдолтой, зөвхөн өнөөдөр төдийгүй Монголын ирээдүй хойч үед олон арван жилийн дараа ч эерэг нөлөө үзүүлэх, тууштай үргэлжлэх хөтөлбөр гэдгийг батлан харуулж байна” гэж тэмдэглэсэн билээ.

Тус компанийн Тогтвортой хөгжлийн Ерөнхий зөвлөх Б.Ууганбаяр:

“Оюу толгой” компани Өмнөговь аймгийн Манлай, Баян-Овоо суманд мод үржүүлгийн газар барьж байгуулж, энэ жил мод тарих ажлаа эхлүүлсэн. Сэврэй суманд тендерийн ажил дуусаж, орон нутгийн компани шалгарч, ажлаа эхлүүлсэнээс гадна Богд Уулын Түргэний аманд 70 га газрыг ойжуулж, 175,000 мод тарьсан.

Хариуцлагагүй уул уурхайд өртсөн газруудыг нөхөн сэргээх ажлын хүрээнд Сэлэнгэ аймгийн Ерөө суманд 2024 онд 400 га талбайд техникийн нөхөн сэргээлт хийсэн бол 2025 онд Дархан-Уул аймагт 205 га газарт нөхөн сэргээх ажлыг эхлүүлсэн” хэмээн мэдээлсэн юм.

Чадавхыг Бэхжүүлэх, Дэд Бүтцийг Хөгжүүлэх

“Оюу толгой” компани “Нэг зуун сая мод” хөтөлбөрийн хүрээнд Монголын ойн салбарын чадавхыг нэмэгдүүлэх, нөхөн сэргээлтийг тогтвортой байлгах техник хэрэгсэл, суулгац, үрийн нөөц бэлтгэх дэд бүтцийг дэмжих амлалт өгсөн.

• Дэд бүтцийн хангамж: 1.5 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслийг Ойн газарт хүлээлгэн өгсөн. Үүнд трактор, анжис, сийрүүлэгч, суулгац ухагч, үрлэгч зэрэг нийт 10 багц буюу 48 ширхэг тоног төхөөрөмж багтсан. Энэ нь механикжуулалтыг нэмэгдүүлж, зардлыг бууруулах, үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломжийг олгосон.
• Сургалт, Чадавх: Говийн бүсэд тарьц ургуулах, мод үржүүлгийн арга техник, хөрс бэлтгэл, усалгааны норм тогтоох зэрэг чиглэлээр мэргэжлийн сургалт, дадлагуудыг зохион байгуулсан.
• Урт хугацааны бодлого: Компани нь зөвхөн мод тарих бус, харин үржүүлэг, арчлалт, хамгаалалт, мэргэжлийн чадавх бэхжүүлэх, технологи, дэд бүтцийг хөгжүүлэх “урт хугацааны” бодлого барьж байгаа нь цөлжилттэй тэмцэх, экологийн тогтвортой байдлыг хангах, хариуцлагатай уул уурхайг хэрэгжүүлэхэд чухал алхам болж байна.

Сэлэнгэ аймгийн Нөхөн Сэргээлтийн Ажлын Үр Дүн

“Оюу толгой” Сэлэнгэ аймагт хариуцлагагүй уул уурхайн улмаас эвдэрч, орхигдсон бүх талбайг 2027 он гэхэд нөхөн сэргээхээр төлөвлөсөн.

• Хүдэр сум, Цагаан зүрийн гол: Олон жил эзэнгүй байсан 600 га талбайд 12 сая мод тарьсантай тэнцэхүйц хэмжээний нөхөн сэргээх ажлыг амжилттай хийсэн.
• Гүйцэтгэгчид: Энэхүү ажлыг Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яамны бодлогын хүрээнд санхүүжүүлж, Сэлэнгэ аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг орон нутгийн “Жинжий майнинг” (400 га), “Бугант нандин” (200 га) компаниуд гүйцэтгэсэн.
• Үр дүн: Эвдэрсэн газрын байгалийн хөрсийг сэргээж, унаган төрхөнд нь ойртуулсан нь биологийн нөхөн сэргээлт хийх нөхцөлийг бүрдүүлж, Цагаан зүрийн гол унаган төрхөндөө орох эхлэлийг тавьсан.

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны газрын мэргэжилтэн Ж.Баярзаяа:

“Цагаан зүрийн гол ойн болон усны санд багтах, байгалийн өвөрмөц тогтоцтой газар болохыг онцолж, нөхөн сэргээгдснээр голын урсгал, хөрсний бүтцийн чанар, ургамлын бүрхэвч сайжирч, биологийн олон янз байдал нэмэгдэх чухал нөхцөл бүрдсэн” гэж тэмдэглэсэн.

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны газрын дарга З.Түвшинтөгс:

газрын нөхөн сэргээлтийн үр дүнд голын гольдрил анхны хэлбэртээ орж, цөөрөм, нуур үүсч, бичил ан амьтан, ургамлын төрөл зүйлүүд сэргэсэн талаар мэдээлсэн билээ.

Цаашид Цагаан зүрийн гол орчимд орон нутгийн тусгай хамгаалалт тогтоож, аялал жуулчлал, ан агнуурын бүс болгон хөгжүүлэх боломж нээгдсэн бөгөөд орон нутгийн иргэд мод тарих, жимсний аж ахуй эрхлэх замаар амьжиргаагаа дээшлүүлэх боломжтой болсон.

Нийт үр дүн ба Ил тод байдлын Асуудал

“Оюу толгой” компани өмнө нь Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын Ялбагийн хөндийд 400 га, Дархан-Уул аймгийн Шарын гол суманд 215 га газрыг нөхөн сэргээсэн. 2022-2025 онд “100 сая мод өвлүүлэн үлдээе” хөтөлбөрийн хүрээнд нийт 35.1 сая модыг шууд болон дүйцүүлэх хэлбэрээр тарьж ургуулсан байна.

Тус компани ойн салбарын дэд бүтцийг хөгжүүлэх, мод үржүүлгийн бааз, тоног төхөөрөмж, суулгац бэлтгэхэд ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийж буйгаа мэдээлж байсан ч, хөрөнгө оруулалтын нийт дүн, модны ургалтын үр нөлөө болон амьдралт зэрэг гол үзүүлэлтүүдийн мэдээлэл бүрхэг, ил тод байдал хангалтгүй байсан нь анхаарал татаж байна.

Компани үр үржүүлэг, тарьц тарих уламжлалт аргыг шинэ технологитой хослуулан судлах туршилтуудыг хийж, байгаль орчин, ойн инженер мэргэжлээр суралцаж буй 10 оюутанд тэтгэлэг олгосон нь тус салбарын хөгжилд оруулж буй чухал хувь нэмэр юм.