Монгол-Түрэгийн түүхэн дурсгалын хамгийн үнэт олдворуудын нэг болох Билгэ хааны алтан титэм Архангай аймгийн Хашаат сумын “Хушуу Цайдам” музейд хадгалагдаж байна. Тус титэм нь Монгол Улсын Засгийн газрын 2003 оны 124-р тогтоолоор “Хосгүй үнэт дурсгал” хэмээн нэрлэгдсэн.
Титэмийн бүтэц ба хэмжээс
Алтан титэм нь:
- Өндөр: 9.3 см
- Урт: 23 см
- Жин: 80 грамм
- Бүтэц: таван хэсгээс бүрдэх хагас дугуй хэлбэртэй
Титэмийн төв хэсэгт нээлттэй жигүүртэй шувууны дүрс, аманд нь үнэт чулуутайгаар сийлсэн бөгөөд шувууны биe, өд, далавчийг рельеф хэлбэрээр урласан. Шувууны хоёр талаар навч, цэцгийн хэлбэрт хээ үргэлжилж, титэмийн суурь болон бие нь үнэт чулуун чимэглэлтэй.
Олдворын гарал ба малтлага
Билгэ хаан 734 онд нас барсны дараа түүний нэгэн чухал бунхант цогцолборыг Хашаат сумын нутагт байгуулсан байна. Тус бунханд хамаарах олон үнэт эдлэл 2001 онд Монгол-Туркийн археологийн хамтарсан багийн судалгаагаар олдсон бөгөөд алтан титэм нь эдгээрийн хамгийн нэр хүндтэй олдворт тооцогддог.
Археологичид эдгээр эд өлгийн зүйлсийг газрын 30 см гүнд, 40х80 см хэмжээтэй талбайд нэгэн зэрэг олсон ба эд зүйлс хоорондоо шахцалдсан, сул хөрс бараг байхгүй байжээ.
Хушуу Цайдам музейн үүрэг
“Хушуу Цайдам” музей нь Монгол дахь Түрэгийн хаант улсын түүх, соёлын өвийг:
- Хамгаалах
- Судлах
- Нийтэд сурталчлах
зориулалттай бөгөөд 2010 оны Засгийн газрын 32-р тогтоолын хүрээнд байгуулагдсан. Одоогоор тус музейд 300 гаруй ховор түүхэн дурсгал хадгалагдаж байна.
Монгол-Туркийн хамтарсан судалгааны үр дүн
1997-2007 оны хооронд хэрэгжсэн “Монгол дахь Түрэгийн үеийн зарим дурсгалыг хамгаалах, судлах, сэргээн засварлах төсөл”-ийн хүрээнд:
- Билгэ хаан ба Култегиний булшны малтлагын явцад
- 4,000 гаруй эд зүйл (алтан, мөнгөн, үнэт чулуу бүхий)
- Түрэгийн хаад болон язгууртнуудын VIII зууны үнэт реликвүүд олдсон юм.
